İnsanın bilgi kaynakları farklıdır, vahiy de bunlardan birisidir. İslami telakkiye göre Kur’an, bilgi kaynaklarının başında gelir. Bu yüzden Müslümanlar, onun hakkındaki her tür ilmi faaliyete büyük önem vermişlerdir. Dolayısıyla onun öğrenilmesi ve anlaşılması, indiği günden itibaren başlamış, zaman ilerledikçe öğrenme ve anlaşılma çalışmaları daha sistematik ve pratik şekil almıştır. Bu amaçla eğitim kurumları kurulmuş, âlimler hem ders vererek hem de kıymetli eserler yazarak tefsir ilminin gelişimine katkıda bulunmuşlardır.

İlmi araştırma ve çalışma alanlarının geliştiği ve çeşitlendiği günümüzde tefsir, bağımsız bir ilim dalıdır. Tefsir ilmi, başlangıçtan bugüne, kendi içinde ulûmu’l-Kur’ân, tefsir usûlü, Kur’an’ı tefsir etme, Kur’an’ın çeşitli açılardan araştırılması ve kıraat gibi alt dallarda devam edegelmiştir. Biz bu konuların hepsine birden Tefsir Tarihidiyoruz. Tarih boyu Kur’an üzerine yapılan çalışmalar, bir tefsir edebiyatı hazinesidir. Son üç asırda buna Kur’an’ın dünya dillerine tercümeleri eklenmiştir.

Tefsir Tarihi,Kur’an’ı anlama ve yorumlama çabalarının tarihidir. İşte bu kitap, tefsirin hikâyesini, süreç içinde tefsirdeki gelişmeleri ve iz bırakmış şahısları, tefsir ürünlerini ve edebiyatını, Kur’an ve tefsir anlayışlarını, değişme ve yenilikleri aktarmaktadır.

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ 

GİRİŞ 

1. Bazı Temel Kavramlar 

2. Tefsirin Amacı 

3. Tefsirin Kaynakları 

4. Dersin İşlenişine Dair 

BİRİNCİ BÖLÜM
NÜZUL DÖNEMİ: HZ. PEYGAMBER’İN 

KUR’AN’I TEBLİĞ VE TEBYİNİ 

1. Kur’an’ın Nüzulü, Tebliği ve Hayata Aktarımı 

2. Hz. Peygamber’in Kur’an’ı Anlamaya İlişkin 

Açıklamalarının Mahiyeti

3. Hz. Peygamber’in Tefsir Şekilleri 

4. Hz. Peygamber’in Tefsir Ettiği Ayetlerin Miktarı 

İKİNCİ BÖLÜM
SAHABE DÖNEMİNDE TEFSİR 

1. Kur’an’ın Tefsiri Bakımından Dönemin Karakteristikleri 

2. Sahabeden Tefsirde Öne Çıkan İsimler 

2.1. Ubey b. Ka‘b  

2.2. Abdullah b. Mes‘ud (İbn Mes‘ud)  

2.3. Hz. Aişe  

2.4. Abdullah b. Abbas (İbn Abbas)  

3. Sahabe Tefsirinin Hususiyetleri 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÂBİÎN DÖNEMİNDE TEFSİR 

1. Kur’an’ın Yorumu Bakımından Dönemin Karakteristikleri 

2. Tâbiînden Tefsirde Öne Çıkan İsimler 

2.1. Mekke Medresesi 

2.1.1. Said b. Cübeyr 

2.1.2. Mücâhid b. Cebr  

2.1.3. İkrime 

2.2. Medine Medresesi 

2.2.1. Ebu’l-Âliye er-Riyâhî 

2.2.2. Said b. Müseyyeb 

2.2.3. Zeyd b. Eslem 

3. Irak İlim Çevresi 

3.1. Alkame b. Kays 

3.2. Mesrûk b. el-Ecda‘ 

3.3. İbrâhim en-Neha‘î 

3.4. Hasan el-Basrî  

3.5. Katâde 

4. Tâbiîn Tefsirinin Hususiyetleri 

5. Tâbiîn Tefsirinin Kaynak Değeri ve Etkisi 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TEDVİNİN BAŞLAMASI VE İLK TEFSİRLER 

1. Kur’an’ın Yorumu Bakımından Dönemin Karakteristikleri  

2. Öncü Müfessirler ve Tefsirleri 

2.1. Ali b. Ebû Talha ve Tefsir Sahifesi 

2.2. İbn Cüreyc 

2.3. Mukâtil b. Süleyman ve Tefsiri 

2.4. Süfyan es-Sevrî ve Tefsiri 

2.5. Abdullah b. Vehb ve el-Câmi‘Adlı Kitabı 

2.6. Vekî’ b. el-Cerrâh  

2.7. Yahya b. Sellâm ve Tefsiri 

2.8. Abdürrezzâk b. Hemmâm ve Tefsiri 

2.9. Dönemin Diğer Müfessirleri 

3. İlk Dilbilimsel Tefsirler 

3.1. Ebû Ubeyde, Mecâzu’l-Kur’ân

3.2. Ahfeş el-Evsat, Kitâbu Me‘âni’l-Kur’ân

3.3. Ferrâ, Me‘âni’l-Kur’ân

3.4. İbn Kuteybe, Te’vîlü Müşkili’l-Kur’ân, Tefsîru Garîbi’l-Kur’ân 

3.5. Zeccâc, Me‘âni’l-Kur’ân ve İ’râbuhu

4. Ahkâm Ayetlerini Tefsir Teşebbüsleri 

BEŞİNCİ BÖLÜM
TEFSİRİN GELİŞİM DÖNEMİ 

1. Kur’an’ın Yorumu Bakımından Dönemin Karakteristikleri  

2. Tefsir Çeşitleri 

2.1. Genel Tefsirler 

2.2. Fıkhi Tefsir 

2.3. Dilbilimsel Tefsir 

2.4. Tasavvufi-İşârî Tefsir 

2.5. Felsefî Tefsir 

3. Öncü Müfessirler ve Tefsirleri 

3.1. Taberî, Câmi‘u’l-Beyân

3.2. İbnu’l-Münzir ve İbn Ebî Hâtim 

3.3. Mâtüridî, Te’vîlâtu’l-Kur’ân

3.4. Ebu’l-Leys es-Semerkandî, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm

3.5. Sa’lebî, el-Keşf ve’l-Beyân

3.6. Mâverdî, en-Nüket ve’l-‘Uyûn

3.7. Zemahşerî,el-Keşşâf

3.8. İbn Atıyye, el-Muharreru’l-Vecîz

3.9. Tabersî,Mecme‘u’l-Beyân

3.10. Fahreddîn Râzî, Mefâtîhu’l-Gayb

3.11. Beyzâvî’den Ebû Hayyân’a Kadar Tefsirler 

3.12. İbn Kesir, Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm

3.13. Ebussuûd, İrşâdu’l-’Akli’s-Selîm

4. Sonraki Dönemlere Etkisi ve Yansıması 

ALTINCI BÖLÜM
ÇAĞDAŞ DÖNEMDE TEFSİR 

1. Kur’an’ın Yorumu Bakımından Dönemin Karakteristikleri 

2. Bu Dönemde Öne Çıkan Müfessirler ve Tefsirleri 

2.1. Şevkânî, Fethu’l-Kadîr

2.2. Seyyid Ahmed Han, Tefsîru’l-Kur’ân

2.3. Muhammed Abduh - M. Reşid Rıza, Tefsîru’l-Menâr

2.4. Tantâvî Cevherî, el-Cevâhir fî Tefsîri’l-Kur’ân

2.5. Elmalılı M. Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili

2.6. Muhammed Tahir İbn Aşûr, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr

2.7. Muhammed Esed, The Message of the Qur’an

3. Günümüzde Tefsirin Genel Vaziyeti 

3.1. Tefsir Yazımı 

3.2. Müfessirlerin Kimliği 

3.3. Tefsir Yayıncılığı 

3.4. Tefsir Tarzları 

3.5. Genel Çalışmalar 

3.6. Mealler 

3.7. Oryantalist Çalışmalar 

KAYNAKÇA 

DİZİN