Müslümanlar arasında siyasi ve itikadi gayelerle ortaya çıkan zümreleşme faaliyetlerini Mezhepler Tarihi bilim dalı konu edinmektedir. Mezhepler Tarihinin hedefi, bu zümreleşme faaliyetlerinin tarihini ve dinî, siyasi ve sosyal temellerini ortaya koymak; dinin temel metinlerini nasıl anladıklarını ve bunları pratiğe nasıl döktüklerini tasvirî bir tarzda açıklamaya çalışmaktır. Mezhepler Tarihi bilimi günümüz İslam coğrafyası ve toplumlarıyla yakından ilgilidir. Müslüman toplumların mezhebî yapılarına dair sağlıklı ve güvenilir bilgiler edinmek, mezhep mensuplarının birbirlerini daha iyi tanımalarına, farklılıkları bir zenginlik olarak kabul etmelerine, ihtilaf noktalarından ziyade ortak değerler üzerinde birleşmelerine ve böylece potansiyel çatışmaların önünü almalarına yardımcı olacaktır. Elinizdeki kitap, öncelikle İlahiyat Fakültesi müfredatı esas alınarak on dört haftalık ders içeriğine göre hazırlanmıştır. Hedef kitlesi İlahiyat Fakültesi öğrencileri olmakla birlikte, bu çalışmanın Diyanet mensupları ve imam hatiplerin yanı sıra mezhepler konusunda bilgi edinmek isteyen herkese faydalı olacağı kanaatindeyiz.

 

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ

 

BİRİNCİ BÖLÜM

MEZHEPLER TARİHİNİN TANIMI, AMACI, METODU ve KAYNAKLARI

1. Mezhepler Tarihinin Tanımı, Amacı ve Metodu

1.1. Tanımı ve Konusu

1.2. Amacı

1.3. Metodu

1.4. Mezhepler Tarihi Biliminin Diğer Bilim Dallarıyla İlişkisi

2. Mezhepler Tarihiyle İlgili Bazı Kavramlar

3. Mezhepler Tarihinin Kaynakları ve Temel Özellikleri

3.1. Nevbahtî ve Fıraku’ş-Şia Adlı Eseri

3.2. Ebû Mutî en-Nesefi ve red ale’l-bid’a Adlı Eseri

3.3. Eş’arî ve Makâlâtü’l-İslamiyyîn Adlı Eseri

3.4. Abdülkâhir el-Bağdâdî ve el-Fark beyne’l-fırak Adlı Eseri

3.5. İbn Hazm ve el-Fasl Adlı Eseri 

3.6. Şehristânî ve el-Milel ve’n-nihal Adlı Eseri

İleri Okumalar için Öneriler

 

İKİNCİ BÖLÜM

İLK İHTİLAFLAR ve FIRKALAŞMA SEBEPLERİ

1. İlk İhtilaflar

1.1. Hz. Peygamberin Hastalığı ve Vefatı Sırasında Zuhur Eden İhtilaflar

1.2. Dört Halife Döneminde Zuhur Eden İhtilaflar

2. Fırkalaşmaya Yol Açan Genel Sebepler

2.1. Dinî Sebepler

2.2. Siyasi Sebepler

2.3. Sosyal Sebepler

2.4. Dış Sebepler

İleri Okumalar için Öneriler

 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

HÂRİCÎLİK VE İBÂZİYYE

1. HARİCİLİK

1.1. Hariciliğin Doğuşu ve Tarihî Gelişimi

1.2. Haricilerin Kısa Tarihçesi

1.2.3. Haricilerin Hz. Ali’den Ayrılma Sebepleri

1.3. Harici Fırkaları

1.4. Haricilerin Bazı Ortak Görüşleri

2. İBÂZIYYE

2.1. İbâzıyyenin Bazı Görüşleri

2.1.1. Siyasi Görüşleri

2.1.2. İtikadi Görüşleri

2.2. İbâzıyyenin Günümüzdeki Durumu

İleri Okumalar İçin Öneriler

 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

MÜRCİE VE MU’TEZİLE

1. MÜRCİE MEZHEBİ

1.1. İsimlendirme Meselesi

1.2. Mürcienin Doğuşu ve Tarihi Gelişimi

1.3. Mürcienin Görüşleri

1.4. Mürcienin İslam Düşüncesine Katkıları

2. MU’TEZİLE MEZHEBİ

2.1. Mu’tezilenin Doğuşu ve Tarihî Gelişimi

2.2. Mu’tezilenin Temel Görüşleri

2.3. Mu’tezilenin İslam Düşüncesine Katkıları

İleri Okumalar için Öneriler

 

BEŞİNCİ BÖLÜM

EHL-İ SÜNNET VE’L-CEMAAT

1. Ehl-i Sünnetin Teşekkül Süreci 

2. Ehli Sünnet-i Hâssa ya da Selefiyye

2.1. Selefiyyenin Doğuşu ve Tarihî Gelişimi

2.2. Selefiyyenin İnanç Esasları

İleri Okumalar için Öneriler

 

ALTINCI BÖLÜM

MÂTÜRÎDİLİK

1. Ebû Mansur el-Mâtürîdî’nin Hayatı ve İlmî Şahsiyeti

2. Mâtürîdiliğin Doğuşu ve Tarihî Gelişimi

3. Mâtürîdiyyenin Genel Görüşleri

4. Mâtürîdiyyenin Yayıldığı Coğrafya

İleri Okumalar için Öneriler

 

YEDİNCİ BÖLÜM

EŞ’ARİLİK

1. Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’nin Hayatı ve İlmî Şahsiyeti

2. Eş’ariliğin Doğuşu ve Tarihî Gelişimi

3. Eş’ariyye Mezhebinin Genel Görüşleri

4. Eş’ariyyenin Yayıldığı Coğrafya

İleri Okumalar İçin Öneriler

 

SEKİZİNCİ BÖLÜM

ŞİA ve ZEYDİYYE

1. ŞİA

1.1. Şiiliğin Doğuşu

1.2. Şianın Mezhepleşme Süreci

2. ZEYDİYYE FIRKASI

2.1. Zeydiyyenin Doğuşu ve Tarihî Gelişimi

2.2. Zeydiyyenin Kolları

2.3. Zeydiyyenin Temel Görüşleri

2.3.1. İmametle Alakalı Görüşleri

2.3.2. İman-Amel İlişkisi

2.4. Günümüzde Zeydiyye

İleri Okumalar için Öneriler

 

DOKUZUNCU BÖLÜM

İSMAİLİYYE FIRKASI

1. İsmailiyyenin Ortaya Çıkışı ve Tarihî Gelişimi

2. İsmailiyyenin Tarihçesi

2.1. Musta’liye Kolu

2.2. Nizariyye Kolu

3. İsmailiyyenin Görüşleri

3.1. İmamet, Velayet ve Nübüvvet

3.2. Aşırı Yorum ve Zahir-Batın Ayrımı

3.3. Sayıların Kutsallığı 

İleri Okumalar için Öneriler

 

ONUNCU BÖLÜM

İMAMİYYE FIRKASI

1. İmamiyyenin Tarihî Gelişimi

1.1. İmamlar Dönemi 

1.2. Küçük Gaybet ya da Sefirler Dönemi

1.3. Büyük Gaybet Dönemi

2. İmamiyyenin Görüşleri

3. İmamiyyenin Günümüzdeki Durumu

İleri Okumalar için Öneriler

 

ON BİRİNCİ BÖLÜM

NUSAYRİLİK

1. Nusayriliğin Ortaya Çıkışı ve Tarihî Gelişimi

2. İnanç Esasları

2.1. Tanrı İnançları

2.2. Peygamber İnançları

2.3. Melek ve Şeytan İnançları

2.4. Bab İnançları

2.6. Gizlilik ve Takiyye

3. İbadetler ve Dinî Hayat

4. Din Adamları ve Mezhebe Giriş Merasimleri

5. Yazılı Edebiyatları 

6. Günümüzdeki Durumları

İleri Okumalar için Öneriler

 

ON İKİNCİ BÖLÜM

DÜRZÎLİK, BABİLİK VE BAHÂİLİK

1. DÜRZİLİK

1.1. Dürziliğin Ortaya Çıkışı ve Tarihî Gelişimi

1.2. Dürzilerin Temel Görüşleri

1.2.1. Hâkim Biemrillah’ın Ulûhiyetine İnanmak

1.2.2. Emri Tanımak 

1.2.3. Hududu Bilmek

1.2.4. Yedi Esası Bilmek

1.3. Dürzi Cemaat Yapısı

1.4. Dürzi Risaleleri 

1.5. Günümüzde Dürziler

2. BABİLİK ve BAHÂİLİK

2.1. Bahailiğin Ortaya Çıkışını Hazırlayan Sebepler

2.2. Bahailiğin Tarihçesi

2.2.2. Babilik Hareketi 

2.2.3. Bahailik ve Mirza Hüseyin Ali

2.3. Bahailerin İdari Düzeni

2.4. Bahailikte İnanç ve İbadetler İleri Okumalar için Öneriler

 

ON ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

VEHHABİLİK

1. Vehhabiliğin Ortaya Çıkışı 

2. Muhammed b. Abdülvehhab’ın Hayatı

3. Vehhabiliğin Tarihî Gelişimi 

4. Vehhabiliğin Temel Görüşleri

4.1. Tevhid ve Şirk

4.2. Şefaat ve Tevessül

4.3. İman ve Amel İlişkisi

4.4. Bidatlerle Mücadele

4.5. İyiliği Emredip Kötülüğü Yasaklamak

5. Vehhabiliğin Tesirleri ve Günümüzdeki Durumu

İleri Okumalar için Öneriler

 

ON DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

YEZİDİLİK ve KADİYANİLİK

1. YEZİDİLİK

1.1. Yezidiliğin Ortaya Çıkışı ve Tarihi Gelişmi

1.2. İnanç Esasları

1.3. Yezidilikte Dinî Pratikler

1.4. Sosyal Yapı ve Dinî Hiyerarşi

1.5. Günümüzdeki Durumları

2. KADİYANİLİK

2.1. Kadiyaniliğin Tarihi 

2.2. Kadiyanilerin İtikadi ve Siyasi Görüşleri

2.3. Kadiyaniliğin Günümüzdeki Durumu

İleri Okumalar için Öneriler

 

KAYNAKÇA

DİZİN