İslam Hukukuna Giriş kitabının temel amacı İslam hukuk sistemini tanıtmak, hukuk sisteminin mahiyeti, tarihî gelişimi ve temel kavramları hakkında başlangıç seviyesinde bilgi vermektir. Bu kitap, İslam hukuku alanında genel bilgi edinmek isteyenleri ve özellikle İlahiyat Lisans öğrencilerini İslam hukukunun konu ve problemlerine hazırlayıcı bir işlev görmektedir. Kitap, hukukun tanımı, mahiyeti, oluşumu, tarihi, dönemleri, ekolleri, literatürü ve temel kavramları hakkında bilgi vermektedir.

Elinizdeki kitabın benzerlerinden bazı farklı yönlerinin olduğunu düşünüyoruz. Bu kitapta, İslam hukuku açısından gerçeği tam olarak yansıtmayan, bir ölçüde saptıran ve şartlandırma meydana getiren dönemleme sistemine alternatif yeni bir dönemleme yapılmıştır. Fıkhın temeli mezhepler olduğundan kitapta mezheplerin teşekkülü üzerinde biraz fazla durulmuştur. Bunun için günümüzde mezheplere giriş mahiyetinde telif edilmiş bulunan kitaplardan hareketle bir tasnif oluşturulmuştur. Ayrıca bu kitapta İslam hukukunun Selçuklu, Osmanlı ve belli başlı Türk ve İslam devletlerindeki uygulamalarına da kısaca işaret edilmiştir. Mezhepler kendi içinde oluşum ve gelişim açısından dönemlere ayrılmış, literatürü de fıkhın alt dallarına ve yine dönemlere göre tasnif edilmiştir. Kitabın sonunda genel hukuk prensipleri sayılan küllî kaidelere kısa açıklamalarla yer verilmiştir.

 

İÇİNDEKİLER
 

ÖN SÖZ

İKİNCİ BASKIYA ÖN SÖZ

 

BİRİNCİ BÖLÜM
TEMEL KAVRAMLAR

1. Din

2. Şeriat

2.1. İslam Şeriatının Önceki Şeriatlardan Farkı

2.2. İslam Hukuku ile Beşerî Hukuklar Arasındaki Bazı Farklar             

3. Hukuk

3.1. Hukukun Tanımı

3.2. Hukukun Amacı

3.3. Hukuk Çeşitleri

3.3.1. Tasnif Bakımından Hukuk Çeşitleri

3.3.2. Kaynağı Bakımından Hukuk Çeşitleri

3.3.3. Konusu Bakımından Hukuk Çeşitleri

3.4. İnsanlık Tarihinde Hukukun Serüveni 

 

İKİNCİ BÖLÜM
FIKIH VE İSLAM HUKUKU35

1. Fıkıh37

1.1. Fıkhın Tarifi ve İzahı

1.2. Din, Ahlak ve Hukuk Kavramları Açısından Fıkıh

2. Fıkıh ve İslam Hukuku Tabirleri

3. İslam Hukukunun Özellikleri

4. İslam Hukukunun Konusu ve Tasnifi 

5. Fıkhın Amacı

6. Fıkhın Bilgi Kaynakları

 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İSLAM HUKUK TARİHİ

1. İslam Hukuku ve Fıkıh İlminin Dönemlendirilmesi

1.1. İslam Hukukunun Dönemleri 

1.2. Fıkıh İlminin Dönemlendirilmesi

2. İslam Hukukunun Öncesiyle İlişkisi

2.1. Cahiliye Dönemi İle İlişkisi ve Bu Dönemde Toplumun Hukuki Yapısı          

2.1.1. Aile

2.1.2. Muamelât (Borçlar ve Eşya) Hukuku

2.1.3. Ceza Hukuku

2.1.4. Muhakeme Usulü

2.2. Roma Hukuku İle İlişkisi

2.3. Önceki Şeriatlar (Şer’u Men Kablena) İle İlişkisi

2.3.1. Yahudi Hukuku İle İlişkisi 

2.3.2. Hıristiyan Hukuku İle İlişkisi 

3. İslam Hukukunun Doğuşu: Hz. Peygamber’in Mekke Dönemi 

3.1. Mekke Döneminin Hukuki Yapısı (Hukuki Faaliyet

3.2. Hukukçu Olarak Hz. Peygamber ve Hukuk Eğitimi

3.3. Fıkhın Esas Mimarı Olarak Hz. Peygamber ve Genel Yönetimi

3.4. Mekke Döneminde Füru-ı Fıkıh (İbadet ve Hukuk

3.5. Mekke Döneminin Hukukçu Sahabileri

 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
İSLAM HUKUKUNUN HZ. PEYGAMBER

DÖNEMİNDE GELİŞMESİ: MEDİNE DÖNEMİ (622-632)

1. İslam Hukukunda Medine’nin Yeri

2. Medine Döneminde Hukuk Eğitimi ve Öğretimi

3. Medine Döneminin Hukukçu Sahabileri

4. Medine Döneminde Teşri Kılınan Fıkhî ve Hukuki Hükümler 

5. Hz. Peygamber Devrinde Fıkhın Kaynakları

6. Fıkıh Kaidelerinin ve Hükümlerinin Ortaya Çıkış Şekli 

7. Hz. Peygamber Devrinde Fıkhın Özellikleri

7.1. Tedric

7.2. Kolaylık

7.3. Nesih

 

BEŞİNCİ BÖLÜM
SAHABE DÖNEMİ (632-H. I. YÜZYILIN ORTALARI

1. Hukukçu Olarak Sahabe Nesli

2. Sahabe Kavlinin Hukuki Değeri

3. Sahabe Döneminde Hukuk (Fıkhın Gelişme ve Genişleme Çağı

3.1. Hulefâ-i Râşidîn Devrinde Fıkıh

3.2. Hukukun Kaynakları ve Yöntemi

3.3. İçtihat ve İftâ Bakımından Sahabe 

3.4. Meşhur Sahabe Hukukçuları

3.5. Sahabe Devrinde Hüküm ve İçtihat Prensipleri

3.6. Sahabe Devrinde İhtilaf

3.7. Devrin Fıkıh Bakımından Özellikleri

3.8. Kitap Tedvini

 

ALTINCI BÖLÜM
TÂBİÛN DÖNEMİ 

(KURUCU İÇTİHAT DÖNEMİ-I/VII YY. ORTALARI 132/750

1. Hukukçu Olarak Tâbiûn Nesli

2. Tâbiûn Döneminde Fıkıh/Hukuk

2.1. Hadis Rivayeti 

2.2. Nazari Fıkıh 

2.3. Hicaz ve Irak Medreselerinin Ortaya Çıkması

2.4. Kitap Tedvini 

3. Hukukun Kaynakları ve Yöntemi

4. Tâbiûnun Yetiştirdiği Hukukçular

 

YEDİNCİ BÖLÜM
TEBE-İ TÂBİÎN DÖNEMİ VE MEZHEPLERİN TEŞEKKÜLÜ

1. Fıkıh Mezheplerinin Ortaya Çıkış Süreci

1.1. Genel Olarak

1.2. Bu Devirde Fıkıh 

1.3. Fıkhın Genişlemesi ve Gelişmesi

1.4. Fukahanın İhtilafı

1.5. İçtihat Hürriyeti ve İlk Mezhebî Oluşumlar

1.6. Rey ve Hadis Mektepleri

1.7. Tedvin Faaliyeti

2. Mezhep Kavramı ve Mezheplerin Teşekkülü

2.1. Genel Olarak Fıkıhta Ekoller

2.2. Mezhep Kavramı

2.3. Mezhebin Teşekkülünü Sağlayan Amiller

3. Sünnî Fıkıh Mezhepleri

3.1. Hanefî Mezhebi

3.1.1. Mezhebin Teşekkülü

3.1.2. Hanefî Mezhebinde Âlimler, Kitaplar ve 

Fetvaları Adlandırmada Kullanılan İsimler ve İşaretler 

3.1.3. Mezhebin Temel Özellikleri

3.1.4. Mezhebin Öncü İmamı: Ebu Hanife 

3.1.5. Hanefî Mezhebinin Günümüzde Yaygın Olduğu Bölgeler 

3.2. Mâlikî Mezhebi

3.2.1. Mezhebin Teşekkülü 

3.2.2. Mezhebin Ekolleri

3.2.3. Mezhebin Görüş ve Âlimlerini Adlandırmada Kullanılan İsimler

3.2.4. Mezhebin Öncü İmamı: Mâlik b. Enes 

3.2.5. Mezhebin Özellikleri

3.2.6. Günümüzde Mâlikî Mezhebinin Yaygın Olduğu Bölgeler

3.3. Şafiî Mezhebi

3.3.1. Mezhebin Teşekkülü 

3.3.2. Mezhebin Görüş ve Âlimlerini Adlandırmada Kullanılan İsimler

3.3.3. Mezhebin Ayırıcı Özellikleri

3.3.4. Mezhebin Öncü İmamı: İmam Şâfiî 

3.3.5. Günümüzde Şâfiî Mezhebinin Yaygın Olduğu Bölgeler

3.4. Hanbelî Mezhebi

3.4.1. Mezhebin Teşekkülü

3.4.2. Mezhebin Görüş ve Âlimlerini Adlandırmada Kullanılan İsimler

3.4.3. Mezhebin Ayırıcı Özellikleri

3.4.4. Mezhebin Öncü İmamı: Ahmed b. Hanbel 

3.4.5. Günümüzde Hanbelî Mezhebinin Yaygın Olduğu Bölgeler

3.5. Sünnî Mezheplerin Oluşum Bakımından Mukayesesi

3.5.1. Mezheplerin Teşekkülünden Önceki Durum

3.5.2. Mezheplerin İlk “Muhtasar”larının İçerik Açısından Mukayesesi

 

SEKİZİNCİ BÖLÜM
DİĞER MEZHEPLER VE MEZHEPLERİN YAYILMASI

1. Sünnî Olmayan Mezhepler

1.1. İmamiyye (Caferiyye) Mezhebi 

1.1.1. Caferiyye Mezhebinin Usulü 

1.1.2. Mezhebin Öncü İmamı: Cafer es-Sâdık 

1.2. Haricilik

1.3. Zeydiyye

1.3.1. Zeydiyye Mezhebinin Oluşum ve Gelişim Aşamaları

1.3.2. Fıkıh Usulü ve Şer’î Deliller

1.3.3. Zeydiyye Mezhebini Diğer Mezheplerden Ayıran Özellikler

1.3.4. Zeydi Mezhebine Dair Fıkıh Literatürü 

1.3.5. Mezhebin Kurucu İmamı: Zeyd b. Ali Zeynelabidin

1.4. Günümüzde Diğer Mezheblerin Yaygın Olduğu Bölgeler 

2. Yaşamayan Fıkıh Mezhepleri

3. Mezheplerin Yayılmasındaki Amiller

4. Bir Mesele Fıkıh Literatüründe Nasıl Araştırılır

 

DOKUZUNCU BÖLÜM
İLK TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ VE ANADOLU

SELÇUKLU DEVLETİNDE İSLAM HUKUKU

1. Moğol İstilası ve Abbasilerin Yıkılışı

2. Abbasiler Döneminde İslam Hukuku/Fıkıh

3. Karahanlılar 

4. Gazneliler  

5. Harizmşahlar 

6. Selçuklular Döneminde İslam Hukuku 

6.1. Büyük Selçuklular Döneminde İslam Hukuku 

6.2. Anadolu Selçuklu Devleti (m. 1075-1308)

6.3. Fıkıh Bakımından Selçuklu Döneminin Özellikleri 

7. Memlükler (m. 1250-1517)

 

ONUNCU BÖLÜM
OSMANLI DÖNEMİ İSLAM HUKUKU 

(KURULUŞUNDAN TANZİMATA KADAR: 1299-1839)

1. Tarihî ve Siyasi Durum

2. Osmanlı’da Uygulama Olarak İslam Hukukunun Durumu

2.1. Osmanlı’dan Önceki Durum

2.2. Osmanlı’daki Durum

3. Osmanlı Hukukunun Yapısı: Şer’î ve Örfî Hukuk                             

4. Örfî Hukuk ve Kanun

4.1. Örfî Hukuku Doğuran Temel Sebepler

4.2. Şer’î ve Örfî Hukukun Birbiriyle İlişkisi ve Sahaları            

5. Osmanlı Kanunnameleri

6. Osmanlı Hukukunun Kaynakları, Kurumları ve Hukuk Eğitimi

6.1. Hukukun Kaynakları 

6.2. Hukuk Kurumları (Adliye Teşkiatı)

6.3. Hukuk Eğitimi

7. Osmanlı Döneminde Fetva ve İçtihat

8. Osmanlı Döneminde Bazı Hukuk Bilginleri ve Eserleri

 

ONBİRİNCİ BÖLÜM
TANZİMATTAN CUMHURİYETE İSLAM HUKUKU

1. Tanzimat Dönemi Osmanlı Hukuk Yapısında Değişim

1.1. Tanzimat Döneminde Yaşanan Hukuki Değişimi Doğuran 

Temel Sebepler 

1.2. Tanzimat Döneminde Adlî Teşkilat Alanında Yapılan Değişiklikler

1.2.1. Adlî Teşkilat Düzenlemeleri

1.2.2. Kanunlaştırmalar

2. Medeni Kanun’un Kabulü

3. Batı Etkisinde İslam Hukuku

 

ONİKİNCİ BÖLÜM
GÜNÜMÜZDE İSLAM HUKUKU

1. İslam Hukukunun Bugünü ve Geleceği

2. Batı’da İslam Hukuku İncelemelerİ

3. İslam Hukuku ve Modernist Akımlar

4. İslam Hukukunun Günümüzdeki Durumu

 

ONÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TANZİMATTAN GÜNÜMÜZE KADAR YETİŞEN 

İSLAM HUKUKÇULARI

1. el-Leknevî 

2. el-Mercanî 

3. Kadri Paşa

4. Sıddık Hasan Han 

5. Ömer Hilmi

6. Cevdet Paşa 

7. el-Kâsımî 

8. el-Hudarî

9. Ali Haydar Efendi

10. Reşid Rıza

11. Elmalılı Hamdi Efendi

12. Şeyhülislam Hayri Efendi

13. Seyyid Bey

14. Manastırlı İsmail Hakkı

15. İzmirli İsmail Hakkı

16. Ahmed Hamdi Akseki

17. Ömer Nasuhi Bilmen

18. Abdulvehhâb Hallâh

19. Muhammed Tâhir b. Âşûr

20. Fâdıl b. Aşûr

21. Prof. Dr. Harun Han Şirvânî

22. Prof. Dr. Mustafa es-Sibâî

23. Abdulkadir Udeh 

24. Prof. Dr. Muhammed Ebu-Zehra

25. Prof. Dr. M. Yusuf Musa 

26. Prof. Dr. Ali el-Hafîf

27. Prof. M. Ahmed Ferac es-Senhûrî

28. Prof. Dr. Abdurrezzâk es-Senhûrî (1971)

29. Prof. Dr. Mustafa Ahmed ez-Zerka

30. Prof. Dr. M. Sellâm Medkûr

31. Prof. Dr. Subhî el-Mahmesânî (1986)

32. Prof. Dr. M. Hamidullah (2002)

33. Ebü’l-A’lâ el-Mevdûdî (1979)

34. Seyyid Ebu’l-Hasen Ali en-Nedvî (1999)

35. Prof. Dr. Abdulaziz Amir

36. Prof. Dr. M. Mustafa Şelebî 

37. Prof. Dr. Şefîk Şahhâte

38. Prof. Dr. Abdülkerim Zeydan

39. Şeyh M. Ali es-Sâyis

40. Şeyh Mahmud Şeltut

41. Seyyid Sâbık 

42. Yusuf el-Karadavi

 

ONDÖRDÜNCÜ BÖLÜM
İSLAM HUKUKU VE DEĞİŞİM

1. Ahkâmın Değişmesi Konusundaki Yaklaşımlar

1.1. Değişme Sahasını Dar Tutanlar (Tefrit Görüş)

1.2. Değişme Sahasını Olabildiğince Geniş Tutanlar (İfrat Görüş)

1.3. Orta ve Makul Yaklaşımı Benimseyenler (Mutedil Görüş)

2. Taabbüdi Hükümlerde Değişme

2.1. Genel Anlamda Taabbüdi Hükümlerde Değişme

2.2. Özel Anlamda Taabbüdi Hükümlerde Değişme

 

ONBEŞİNCİ BÖLÜM
İSLAM HUKUKUNA AİT NAZARİYELER VE GENEL HUKUK 

PRENSİPLERİ (KAVÂİD-İ KÜLLİYE

1. İslam Hukukuna Ait Nazariyeler

2. Genel Hukuk Kâideleri (Kavâid-i Külliye)

 

KAYNAKÇA

DİZİN